Lemoine DUFOURT HUGUES - LE MANI DEL VIOLINISTA D'APRES GIACOMO BALLA - CONDUCTEUR

Creatie
26/08/2015 - Sion (Zwitserland) - Finale van de Internationale Tibor Varga Vioolwedstrijd - Lausanne Kamerorkest

Opdrachtgever
Internationale Tibor Varga Vioolwedstrijd

Toelichting
Het Italiaanse futurisme was aan het begin van de 20e eeuw de eerste echte avant-garde beweging die in Europa de kunst in haar geheel verwierp, het verleden afschafte en beweerde alle aspecten van het menselijke leven te vernieuwen door te proberen de aard en de problemen van de moderne wereld uit te drukken. De beweging werd in 1909 ingeluid door Marinetti, gevolgd een jaar later door het manifest van het futuristische schilderen, ondertekend door Giacomo Balla, Carlo Carrà, Umberto Boccioni en Luigi Russolo. De futuristische strijd, die het levendige Italiaanse kunstleven van 1910 tot 1916 mobiliseerde, ontstond uit een hevige polemiek tegen de figuratieve traditie en het concept van het spektakelbeeld. De futuristische "filosofie", gevoed door levensdrift, machinale utopie en dionysische hartstocht, wilde de "antiquarische" cultuur van het officiële Italië opblazen. Marinetti verheerlijkt snelheid, beweging, lawaai, oorlog. Maar ook de drang, de waanzin, de overtreding, "de ontketening van menselijke ambities en verlangens". Het vernieuwende en visionaire karakter van het Italiaanse futurisme werd echter behoorlijk vertroebeld door zijn politieke uitspraken en dwalingen.
Afgezien van de reactionaire richting van de beweging en haar extremistische dorpsmentaliteit, zullen we onder de meest originele kenmerken van het futuristische schilderen de zoektocht naar de weergave van beweging onthouden, vóór de uitvinding van de cinema en vóór de kinetische kunst. Geïnspireerd door de fotografische reeksen van Eadward Muybridge en de chronofotografie van Etienne-Jules Marey, bereikten de Italiaanse futuristen een onbetwistbaar succes op het puur plastische vlak. Het proces van het worden wordt als zodanig weergegeven en ontvouwt zich volgens krachtlijnen en groeiende vormen. Ook de kleur wordt in haar dynamiek gevangen, met haar brandpunten en verspreidingsgebieden.
In Le mani del violinista, een olieverfschilderij op doek uit 1912 dat zich nu in Londen bevindt, waagde Giacomo Balla zich ook aan een synesthesie-oefening, waarbij hij probeerde een proces dat andere zintuiglijke modaliteiten aanspreekt in beelden om te zetten. De beweging van de violist, het plaatsen van het instrument op schouderhoogte, de gecombineerde bewegingen van hand en arm, de spreiding en steunwijdte van de vingers van de linkerhand, het in trilling brengen van de snaren, de impuls en het terugkaatsen van de strijkstok, zijn levendigheid en precisie, al deze factoren die gewoonlijk onmerkbaar en onscheidbaar blijven, worden zo ontleed, vervolgens samengebracht en weergegeven in een unieke indruk. De opeenvolgende bewegingen van de hand en de strijkstokaanzetten worden gescheiden volgens pointillistische technieken, vervolgens samengevoegd in een versnelde sequentie en verbonden in dezelfde overgang die de eenheid en de nuances van de spierspanning weergeeft. Wat te zien is, is geen realistische illustratie of een nomenclatuur van instrumentale mogelijkheden, maar een condensaat van de manieren van transcendente uitvoering, dat de reflexen toont van een hand die vertrouwd is met het mechanisme van zijn instrument.
Mijn eigen muzikale versie van het doek van Giacomo Balla is geïnspireerd door de kenmerken van deze futuristische visie op kunst. De virtuositeit van de instrumentalist zelf, zijn vaardigheid als uitvoerder, wordt hier uitdrukkelijk voorgesteld als een "kunst van de kunst". De partituur besteedt scherpe aandacht aan de specifieke techniek van het klankeffect, aan de juistheid van het instrumentale gebaar in het gebruik van de strijkstok en de soepelheid van de bewegingen. De grote vioolschool bestond erin de ruwe mantel van de natuurlijke oneffenheden van het instrument te laten verdwijnen onder een gladde en perfecte oppervlakte van gezuiverde klanken. Deze grote kunst evolueert vandaag onder de druk van een hedendaagse esthetiek die gevoeliger is voor het korrelige, textuureffecten en zelfs de schurende effecten van de strijkstok. Een ander type virtuositeit komt naar voren, dat strijkstokslagen, accenten, "vervormde" klanken integreert in een soort instrumentaal formalisme op de tweede graad. De interferenties tussen de verschillende speelwijzen zijn nu belangrijker dan hun integratie in een optimale klankkleur. Deze onverzadigbare kunst zoekt niet langer de pracht, maar de beproeving.
De partituur is verdeeld in drie grote delen. Het eerste is een cadens toevertrouwd aan de solist, gericht op akkoorden, ritmiek en overschrijdingen van een articulatie die zich niet plooit naar de metrische indelingen van de maat. Het tweede deel is de hel voor de violisten en confronteert, tussen alle strijkers van het orkest, gehakte, botsende en contrasterende contrapuntische figuren. Het derde deel richt zich meer op studies van klankbalans, waarvan de samenhang moeilijk te bereiken is omdat de noten zich in extreme of paradoxale registers bevinden. De solist wordt geconfronteerd met een nieuw type virtuositeit, die van harmonische klanken - groepen van natuurlijke of kunstmatige harmonischen.
Opdracht van de Internationale Tibor Varga Vioolwedstrijd Sion Wallis, de partituur is geschreven voor de editie 2015 van deze wedstrijd.
Het werk is opgedragen aan Enzo Restagno.

Hugues Dufourt